فاتحه گویش همدانی را بخوانیم
غم نان جایی برای فرهنگ در سفره مردم نمی‌گذارد

در روزهایی که به گفته مردم سخت می‌گذرد و همه اقشار مردم به فکر خالی نماندن جیب و مسئولان در تلاش برای لنگ نماندن چرخ اقتصاد در کشور هستند، دلسوزان فرهنگ غنی و قوی کشور برای ماندگاری نقطه کور دغدغه‌های این روزهای مدیران کشور، تلاش می‌کنند.

به گزارش "همدان نیوز"، خوشبختانه هرسال و دهه و قرن که از تاریخ و فرهنگ می‌گذرد، بزرگان، هنرمندان و ادیبانی زاده می‌شوند که وجود آنها غنیمتی برای فرهنگ این سرزمین و ماندگاری گنجینه غنی از تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم ایران‌زمین است.

همدان نیز بزرگانی را در دامان خود پرورانده و ثبت یادگارهای ماندگار خود را به دست آنها سپرده و امروز نیز به تداوم تاریخ، ادیبانی را در خود جای داده که شاید همچون مروارید پنهان در صدف برای مردم و مسئولان این استان ناشناخته مانده‌اند اما به اندازه تمامی لحظات عمر خود، برای ماندگاری پایتخت تاریخ و تمدن دویده‌اند و جنگیده‌اند.

یکی از مهره‌های ارزشمند گنجینه نویسندگان همدانی، هادی گروسین است که سال‌های زیادی از عمر خود را برای آموزش فرزندان همدانی در کلاس درس گذرانده و 365 روز سال‌هایی از زندگانی خود را برای حفظ واژه‌های گویش همدانی و به یادگار ماندن این گویش برای نسل‌های بعدی همدان، وقف کرده است.

امروز هادی گروسین میهمان تلفنی "همدان نیوز" است و از تلاش و دغدغه‌هایش برای شهرش می‌گوید که گوش و جان سپردن به آن، خالی از لطف نیست؛ حاصل گفتگو با پیشکسوت شعر و ادب همدان را در ادامه می‌خوانید.

همدان نیوز: در ابتدا معرفی کامل از خود داشته باشید؟

من در سال 1321 در کوی جولان که از محلات قدیمی همدان به شمار می‌رود، به دنیا آمدم. تحصیلات در مقاطع ابتدایی و دبیرستان را در همدان گذراندم و به استخدام آموزش‌وپرورش همدان درآمدم، سپس در حین تدریس، مأمور به تحصیل در انستیتو مربیان هنری تهران شدم. از بدو استخدام تا سال 1373 که بازنشسته شدم و در سطوح مختلف آموزشی به تدریس اشتغال داشتم.

همدان نیوز: فضای خانواده شما برای رشد فرهنگ و شعر و ادب چگونه بود؟

پدرم تحصیل‌کرده مدرسه شرافت از اولین مدارس همدان در اواخر دوران قاجار و کارمند یکی از ادارات بود. پدر من معلومات وسیعی داشت، بیشتر شب‌های پاییز و زمستان، کتاب‌هایی نظر شاهنامه و کتاب‌های داستانی معمول در آن زمان را برایمان می‌خواند. گاهی اوقات از من کمک می‌خواست که صفحاتی را بخوانم و همین امر باعث شد که علاقه‌مندی‌ام به خواندن کتاب تشدید پیدا کند. از سنین نوجوانی هم از چند کتاب‌فروشی همدان، کتاب کرایه می‌کردم. درعین‌حال عضویت کتابخانه آرامگاه بوعلی و مدرسه آقای آخوند را داشتم. در این راه تشویق‌های همیشگی پدر و مادرم همراهم بود.

همدان نیوز: از چه زمانی تصمیم بر تألیف کتاب گرفتید و چرا کتب تألیفی شما بر محور همدان و فرهنگ آن نگاشته شده است؟

سال 1341 که به استخدام آموزش‌وپرورش همدان درآمدم، مأمور خدمت در مدارس بخش رزن شدم. شب‌ها اوقاتم را به مطالعه کتب مختلف ازجمله رمان‌های نویسندگان بزرگ ایرانی و خارجی می‌گذراندم. در مقدمه بعضی از کتاب‌های ترجمه‌شده، مترجمین از کمبود لغات و اصطلاحاتی که بتوانند جایگزین مطالب کنند، شکوه داشتند و خواستار گردآوری آن‌ها که در فرهنگ مردم ایران‌زمین به وفور موجود است، توسط علاقمندان به تاریخ و ادبیات غنی ایران بودند.  سال‌ها بعد، قسمتی از تحقیقاتم را با عنوان "واژه‌نامه همدانی" به چاپ رساندم که در سال 1384 به همراه پیوست‌هایی به چاپ دوم رسید.

گردآوری و تدوین این کتاب که به‌خوبی موردتوجه زبان شناسان و علاقمندان به فرهنگ ایران قرار گرفت، نزدیک به 53 سال به طول انجامید.

اگر بخواهم در رابطه با اینکه چرا کتاب‌های من بر محور همدان و فرهنگ آن نگاشته شده، توضیح بدهم باید بگویم که بدیهی است که زادگاه هر فرد موردعلاقه وافر او است. انسان نسبت به سرزمینی که در آن به دنیا آمده و بالیده، تعصب دارد که باید به نحوی به آن بپردازد. به قول ابن فقیه همدانی (مورخ نامدار سده سوم هجری) "حرمت شهرت بر تو، چونان حرمت پدر و مادر است. زیرا که غذای تو از آنان بوده است و غذای آنان از همان شهر". و "‌گویند: سزاوارترین شهرها به دلدادگی، شهری است که آبش را آشامیده‌ای و خوراکش را خورده‌ای" و همچنین آمده " سرزمین مرد دایه اوست و خانه‌اش گاهواره او"؛ ازاین‌رو اکثر تألیفاتم بر محور همدان و فرهنگ آن است.

همدان نیوز: در رابطه با اولین کتاب خود "واژه نام همدانی" توضیح دهید. دلیل انتشار این کتاب چه بود؟

همان‌طور که گفتم گردآوری واژه‌نامه 53 سال طول کشیده اما هنوز برای گردآوری کامل نیاز به زمان دارد. متأسفانه به دلیل مهاجرت همدانی‌ها به سایر نقاط ایران و درگذشت پیران که به گویش همدانی سخن می‌گفتند؛ از طرفی مهاجرت همه‌جانبه به شهرهای بزرگ ازجمله همدان و ظهور گویش‌های جدید و به تبع آن کمرنگ شدن نقش واژه‌های همدانی در جامعه، باعث فراموشی بسیاری از مواریث فرهنگی همدان شده است. طبق آمار سال 1375 جمعیت همدانی‌های اصیل 26 درصد و مهاجران 74 درصد بوده که فکر می‌کنم با ازدیاد مهاجران به همدان، امروزه باید نزدیک به 16 درصد همدانی و مابقی مهاجر باشند.

باید خدا را سپاس گفت که کار گردآوری و تدوین واژه‌نامه همدانی در وضعیت موجود توانسته است رنگ و بوی گویش همدانی را به ثبت برساند.

همدان نیوز: در رابطه با تألیف دیگر کتب خود توضیح دهید.

پس از چاپ واژه‌نامه تاکنون توانسته‌ام کتاب‌های زیادی را به چاپ برسانم که شامل "بازار و پیشه‌های همدان"، "فرهنگ آب یا آبنامه"، "زیستگاه‌های دره‌ای الوند"، "زاٌومند، دریاچه باستانی همدان و روستاهای باستانی پیرامون آن"، "سخنوری در همدان، شرح احوال و آثار عارف روشندل ملا محمدتقی اعمی همدانی"، "تذکره خوشنویسان همدان"، "سخن‌سرایان معاصر همدان"، "زندگی‌نامه عین القضات همدانی" و "زندگی‌نامه و گویش باباطاهر همدانی" است.

علاوه بر این سه سفرنامه کم‌حجم با عناوین "سفرنامه تخت سلیمان"، "سفرنامه زنجان" و "سفرنامه خان گرمز" نوشته‌ام. کتابی نیز تحت عنوان "جستارهایی از تاریخ اجتماعی همدان در قرون معاصر" که آماده چاپ بود، به پیشنهاد دوستان و همکاران دانشورم به دو کتاب به نامهای "جستارهایی در زیست بوم و تاریخ معاصر همدان" و "از تولد تا مرگ مردم نگاری همدان معاصر" تفکیک کردم.

همدان نیوز: به نظر شما در شهر همدان، مردم تا چه اندازه برای لهجه همدانی ارزش و احترام قائل هستند و تا چه میزان با لهجه همدانی صحبت می‌کنند؟

جمعیت غالب مهاجر بر گویش و واژه‌های همدانی اثر خود را گذاشته است. اگر روزگار بر همین روال ادامه دهد طولی نخواهد کشید که دیگر لهجه همدانی کاربرد چندانی نخواهد داشت. همین اندازه که طی 53 سال واژگان همدانی گردآوری شده، جای شکر دارد.

همدان نیوز: مسئولان استان همدان تا چه اندازه از فرهنگ و پیشکسوتان این عرصه در استان حمایت می‌کنند؟

متأسفانه به دلیل درگیری فکری مسئولین و پیگیری امور جاری استان، در حوزه فرهنگ پشتیبانی و توجه خاصی تاکنون مشاهده نشده است. بااین‌وجود امروز به اعتقاد من حوزه هنری همدان، عزم خود را به کار گرفته و توجه خوبی به فرهنگ داشته که روندی امیدوارکننده است.

همدان نیوز: وضعیت شعر و ادبیات استان همدان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ از شاعران و ادیبانی که برای ماندگاری و معرفی همدان تلاش کرده‌اند، نام ببرید.

همدان بزرگان فراوانی را به خود دیده که استمرار آن هنوز به چشم می‌خورد. از شخصیت‌های فرهنگی زمان حاضر، می‌توان به دکتر پرویز اذکایی و استاد دانشمند آقای علیرضا ذکاوتی اشاره کرد که وجودشان مغتنم است. آثار فراوانی از آنان به یادگار خواهد ماند. بزرگانی نظیر علی جهانپور نیز تمام تلاش خود را برای معرفی ابعاد مختلف فرهنگی و تاریخی همدان به کار گرفته‌اند.

همدان نیوز: جایگاه فرهنگ و هنر در بین جامعه امروزی کجاست؟

امروزه مردم غم نان دارند و بیشتر به گذران زندگی و معیشت خود فکر می‌کنند و کمتر به مسائل فرهنگ و ادب و هنر توجه می‌کنند. امید است روزی برسد که مردم همدان دغدغه‌ای نداشته باشند تا بتوانند به مسائل فرهنگی توجه خاصی کنند.

همدان نیوز: فضای برقراری ارتباط هنرمندان با یکدیگر در همدان فراهم است؟

خوشبختانه با پشتیبانی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان، فضایی در مجتمع شهید آوینی در دسترس هنرمندان، نویسندگان و شاعران قرار داده شده و سرتاسر هفته پذیرای آنان است. خوشبختانه روند فعالیت نویسندگان و ارتباط آنها با هم چشمگیر است و امیدواریم این روند همچون شرایط فعلی ادامه داشته باشد.

همدان نیوز: چه درخواستی از مسئولان استان همدان دارید؟

من چیزی از مسئولین نمی‌خواهم، رسیدگی به امور جاری وقتی برای آنان باقی نمی‌گذارد که کمی هم پشتیبانی از امور فرهنگی داشته باشد. تنها پیشنهادی که دارم این است که آثار به چاپ رسیده را پشتیبانی مالی کنند و با خریداری تعداد قابل‌توجهی از آنها و هدیه دادن این انتشارات به عنوان یادبود بین مدعوین مراسم‌های مختلف فرهنگی، از نویسندگان تا اندازه‌ای هرچند اندک حمایت کنند.

همدان نیوز: سخن آخر؟

آرزوی توفیق برای جوانان مملکت دارم، امید است با تمهیدات مسئولین جوانان تحصیل‌کرده این شهر و دیگر شهرها که بیکارند، سروسامان بگیرند.

گفتگو: فرشته اکبری